در زندگی همه انسان‌ها ناکامی در سطوح مختلف رخ می‌دهد. افراد وقتی با ناکامی روبه‌رو می‌شوند، هیجان‌های منفی را تجربه می‌کنند. بنابراین می‌توان گفت یکی از مهارت‌هایی که لازم است افراد از آن برخوردار باشند نحوه کنترل هیجان است.

حالات هیجانی با احساسات تفاوت داشته و از نظر رفتاری با آشفتگی همراه هستند. یکی از رفتارهای عادی که در دوران نوجوانی دیده می‌شود، ابراز هیجان فرد به شکل‌های متفاوت و بعضا نامطلوب است، اما زمانی که این عدم کنترل حالت بیمارگون به خود بگیرد، عواقب سخت‌تری را به دنبال خواهد داشت.

چنانچه کودک یا نوجوان یا حتی فرد بزرگسال، مهارت نحوه کنترل هیجان  (بخصوص در مواجهه با ناکامی) را نداشته باشد، ممکن است رفتارهای مخرب از خودش نشان دهد. یکی از رفتارهایی که به علت کنترل نکردن هیجان وجود دارد تخریب گرایی (وندالیسم) است. در این نوع رفتار فرد به صورت آگاهانه مایل به تخریب ارادی و خودخواسته اموال و متعلقات و تاسیسات عمومی است. در این حالت فرد خشمگین و مضطرب می‌شود و چون نمی‌تواند خشم خود را کنترل کند اقدام به تخریب اموال عمومی می‌کند.

این اختلال در پسرها بیشتر از دخترها به چشم می‌خورد و بین ده تا ۲۵ سالگی شیوع بیشتری دارد. در شهرنشین‌ها بیشتر از روستانشین‌ها شایع است و در سطوح اقتصادی و فرهنگی ضعیف‌تر، شایع‌تر است. در حالت خفیف فرد اقدام به رفتارهایی مانند دیوارنویسی، رنگ‌پاشی روی تابلوها، پنچرکردن و خط‌انداختن خودروها، کندن تنه درخت‌ها و آسیب‌زدن به محیط‌زیست می‌کند. در حالت شدیدتر رفتارهایی مانند شکستن شیشه‌ها و غارت مغازه‌ها، تخریب جایگاه‌های ورزشی و اتوبوس‌ها انجام می‌شود.

رفتار بزهکار‌انه هم به شکل انفرادی و هم به شکل گروهی دیده می‌شود. برای مثال در حالت گروهی ممکن است افراد در ورزشگاه به تماشای مسابقه ورزشی بپردازند و چنانچه تیم آنها ناکام شود اقدام به تخریب اموال عمومی می‌کنند تا خشم آنها فروکش کند.

این عوامل در بروز این نوع رفتار بسیار موثرند: سبک زندگی بیمارگون، سبک تربیتی خشن و تنبیه نامناسب و بیش از حد، خانواده‌های آشفته و نابسامان، فقر عاطفی و روانی وداشتن الگوهای غلط در اطرافیان.

افرادی که رفتارهای خشونت‌بار از خودشان نشان می‌دهند نه فقط درسطح جامعه، بلکه در روابط بین فردی خود توانایی کنترل هیجان و خشم را ندارند و لازم است میزان و شدت رفتارهای بزهکارانه‌شان مورد بررسی قرار گرفته و سپس مداخلات روان‌شناختی صورت گیرد.

دکتر مهرنوش دارینی

روان‌شناس و مشاور