مهمترین مسئله ای که لازم است قبل از هر چیز در مورد بیمار بدانیم این است که: بیمار در یک شب معتاد نشده است که بتواند یک شبه ترک کند درمان روانشنانسی ترک اعتیاد بسیار میتواند به او در ترکه مواد کمک کند. به طور کلی ۶ روش برای درمان اعتیاد وجود دارد، این روش ها به دو گروه دارویی و غیر دارویی تقسیم می شوند.

۱- روش درمان با متادون خوراکی (روش کلاسیک)

استفاده از متادون وسیع ترین درمان برای اعتیاد به افیون است، متادون ماده ای مصنوعی است که عملش از لحاظ داروشناسی مشابه سایر افیون ها از جمله هروئین است (ساراسون و ساراسون،۱۹۸۷،نجاریان،۱۳۷۳،ص۲۳۷)، به این ترتیب است که مقدار آن را گام به گام و طی چند روز تا چند هفته کاهش می  دهند mg40 از مخلوط mg/ml1 متادون تقریباً برابر با ۵/۰ گرم هروئین خیابانی است. برتری متادون آن است که در ادرار به طور جداگانه قابل تشخیص است و نوع مخلوط آن را نمی توان تزریق کرد.

 ۲- روش درمان علامتی توسط داروهای آرام بخش و مواد افیونی ضعیف (کدئین – دیفنوکسیلات)

در این روش درمان، به بیمار در ۲۴ ساعت اول به جز مسکن، دارویی داده نمی شود تا علائم ترک ظاهر شوند. سپس علائم آزاردهنده بر اساس شدت و تحمل بیمار به شکل علامتی درمان می گردند.

۳- روش درمان با کلونیدین به همراه بعضی از داروهای به کار رفته در روش قبلی (بدون کدئین و دیفنوکسیلات)

کلونیدین یک آنتاگونیست افیونی است (نیکخو و آوادیس یانس،۱۳۷۶،ص۳۴۱)، پس این روش را می توان «روش درمان بدون افیون» نیز نامید زیرا در آن هیچ نوع ماده مخدری تجویز نمی شود. این ماده در درمان اعتیاد با دوز نیم قرص دو تا سه بار در روز شروع شده، پس از ۲۴ ساعت در صورت عدم افت فشار خون و عدم ایجاد عوارض جانبی دیگر، می توان دوز دارو را به یک قرص دو تا سه بار در روز رسانید. با کاهش علائم بیمار، پس از یک هفته تا ۱۰ روز، می توان دوز دارو را کم کم کاهش داد.

۴- طب سوزنی

در این روش با تحریک مراکز تولید اندروفین در بدن، سبب افزایش سطح آنها در سیستم عصبی شده، علائم ترک را کاهش می دهند. در واقع در این شیوه بدن را وا میدارند تا خودش مواد مخدر بیشتری بسازد و نسبت به مواد مخدر خارجی، بی نیاز شود یا کمبود آن مواد را کمتر حس کند. این روش برای بیمار پر هزینه بوده و وقتگیر است و امکان دسترسی به آن در همه جا وجود ندارد.

۵-خواب مصنوعی

در برخی از موارد خاص که ضرورت ایجاب می کند با نظر پزشک مربوطه ممکن است در طول دوره ترک معتاد را به خواب  فرو برند که البته در حال حاضر این روش کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و فقط در موارد خاص و موردهای انتخابی با دقت و نظارت کامل پزشک به کار برده می شود.

۶-عمل جراحی

در این روش توسط یک عمل جراحی بخشی از مغز را که مربوط به  احساس لذت و نشئه نسبت به مواد مخدر است، از کار می اندازند. بدین ترتیب فردی که قبلاً معتاد بوده قاعدتاً پس از عمل باید با مصرف مواد مخدر دچار هیچ نوع نشئه ای نشود و هوسی هم برای مصرف مواد مخدر نداشته باشد. این روش گران قیمت، خطرناک و دشوار است ولی به نظر می رسد تنها راه مفید و مؤثر در مورد اکثر بیماران بسیار دشوار یا آنهایی باشد که مکرراً دچار عود بیماری می شوند یا بنا به عللی قادر یا مایل به استفاده از روش های دیگر درمان نیستند.

مراحل اعتیاد:

هر فردی از شروع مصرف مواد مخدر تا معتاد شدن کامل از سه مرحله می گذرد:

۱-    مرحله آشنایی: در این مرحله، شخص با تشویق دیگران مثلاً دوستان ناباب یا افراد فامیل و یا بر اثر کنجکاوی مصرف مواد مخدر را شروع می کند. در اینجا او برای نخستین بار با این مواد آشنا می شود.

۲-    مرحله شک و مبارزه: در این مرحله شخص پس از مدتی که به مصرف نا مرتب مواد مخدر پرداخت، برای ادامه مصرف دچار ترس و دلهره و شک و تردید می شود. او برای رهایی از فکر مصرف مواد مخدر به (مبارزه با خود) می پردازد.

۳-    مرحله اسارت و معتاد شدن: شخص پس از گذراندن مرحله دوم اگر نتوانست بر خود پیروز شود، مصرف مواد مخدر را ادامه می دهد. او تقریباً یکبار و گاهی چند بار در روز، مواد مخدر مصرف می کند. این مرحله که آن را مرحله اسارت می نامند، خطرناک ترین مرحله اعتیاد است.

تقسیم بندی بیماران معتاد:

به طور کلی بیماران معتاد را از نظر دشواری درمان می توان به سه دسته تقسیم نمود:

۱-    بیماران آسان: بیمارانی هستند که اکثراً به تدخین تریاک اعتیاد دارند و یا قرص کدئین مصرف می کنند. اینها بیمارانی هستند که درمانشان چندان دشوار نمی باشد. درصدی از این افراد حتی بدون دارو نیز با کمی اراده و تشویق و استراحت، اعتیاد را ترک می کنند. دیگران نیز بدون نیاز به روش های پیچیده و تنها با تجویز دارو برای کنترل علایم، از پس بیماری بر می آیند. این دسته، نیاز به بستری در بیمارستان ندارند. شانس موفقیت اینها بین ۶۰ تا ۹۰ درصد است. حداقل ۵۰ درصد معتادین در این گروه قرار می گیرند.

۲-    بیماران دشوار: بیمارانی هستند که مدتی طولانی به تریاک معتادند و به مقداری زیاد از آن استفاده می کنند، یا شیره سوخته مصرف می کنند (از طریق خوراکی یا تدخین) یا هروئین (با دوز پایین) می کشند. درمان این دسته دشوارتر است و نیاز به مراقبت بیشتر و تجویز داروهای قوی تر دارند. در این دسته درمان حداقل ۲ هفته طول می کشد و گاهی نیاز به تجویز مسکن های تزریقی و تنظیم آب و الکترولیت (سرم درمانی) خواهد داشت، این بیماران، گاه نیاز به بستری پیدا می کنند. در صد عود یا شکست درمان نیز در این دسته بالاتر است، شانس موفقیت ۴۰ تا ۷۰ درصد است، در حدود ۴۰ درصد معتادین در این گروه قرار دارند و اغلب بدون بستری درمان می گردند.

۳-بیماران بسیار دشوار: این دسته افرادی هستند که از هروئین یا مورفین تزریقی استفاده می کنند یا هروئین را به مقدار زیاد یا خلوص بالا به شکل تدخین مصرف می نمایند. در این دسته صرف نظر از روش درمان، درصد موفقیت درمان دارویی پایین است (بین ۲۰ تا ۴۰ درصد) و یک دوم دچار عدد بیماری و یک سوم دچار شکست درمان می شوند. تنها روش موثر در درمان دارویی برای دسته اخیر استفاده از نارکوتیکهای طویل الاثر (متادون یا ترکیبات صناعی جدیدتر) است. اینان لازم است برای درمان، حداقل سه روز (و ترجیحاً یک هفته) در بیمارستان بستری شده، تحت نظر مستقیم پزشک باشند. احتمالاً کمتر از ۱۰ درصد معتادان در این گروه قرار می گیرند.