اصلاح رفتار کودکان برای والدین بسیار مهم است و اغلب خانواده‌ها تمایل دارند فرزندی مودب و شایسته داشته باشند؛ اما این اتفاق به‌صورت کامل رخ نمی‌دهد و بیشتر کودکان ممکن است در طول مراحل رشد زندگی خود کارهایی را انجام دهند که مطابق میل خانواده نباشد. بنابراین لازم است خانواده‌ها با الگوهای تربیتی آشنا باشند و حواسشان باشد که نوع رفتار و علائمی که در فرزند خود می‌بینند طبیعی است یا خیر.

چنانچه رفتار کودک از حالت بهنجار خارج شود، لازم است مداخلات درمانی متناسب با مشکل برای او آغاز شود. یکی از روش‌هایی که در شکل دهی رفتار در سنین پایین اثرگذار است، شیوه‌های «رفتار درمانی» است که در مورد کودکان کاربردی وسیع دارد و می‌توان با استفاده از آن درمان‌های غیردارویی را در مورد کودکان به‌کار برد. گاهی ممکن است نوع اختلال کودک و علائم آن به شیوه‌ای باشد که علاوه بر درمان‌های روانشناختی به مداخلات دارویی نیز نیاز باشد که این مسأله با تشخیص تیم درمان صورت می‌گیرد.

مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، پرخاشگری، ناخن جویدن، بی نظمی و… را می‌توان با استفاده از روش‌های رفتاردرمانی در کودکان درمان کرد.

رفتاردرمانی به کاربرد مجموعه‌ای از اصول و فنون یادگیری گفته می‌شود که هدف آن اصلاح رفتار فرد است و طی فرآیند به‌کارگیری یکسری اصول می‌توان در فرد تغییر ایجاد کرد. برای این‌که بتوانیم رفتار فرزند خود را تغییر دهیم می‌توانیم از روش‌های تغییر رفتار استفاده کنیم.

اصلاح رفتار کودکان به چهار دسته تقسیم می‌شود:

۱٫ افزایش نیرومندی رفتارهای مطلوب موجود

۲٫ ایجاد رفتارهای مطلوب تازه

۳٫ نگهداری رفتارهای مطلوب

۴٫ کاهش و حذف رفتارهای نامطلوب

طبق اصول شکل دهی رفتار می‌توان گفت تمامی رفتارهای پیچیده از تغییر شکل تدریجی رفتارهای ساده به وجود می‌آیند.

زمانی که می‌خواهیم رفتاری جدید در فرزندمان شکل دهیم باید توجه داشته باشیم که چون رفتار مورد نظر از قبل در فرد وجود نداشته است، بنابراین نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که تغییر بسرعت ایجاد شود و باید صبورانه رفتار کنیم. الگوهای شکل‌دهی رفتار متفاوت است و یکی از آنها شامل «الگوهای تقویت» می‌شود.

در این روش می‌توان ابتدا یکی از رفتارهای کودک را که تا حدی به رفتار موردنظر ما شباهت دارد، انتخاب کرده و نقطه آغازین کار را روی آن رفتار متمرکز ‌کنیم.

زمانی به یک رفتار تقویت کننده می‌گوییم که ارائه آن بعد از رفتار منجر به افزایش فراوانی آن رفتار در کودک شود. بنابراین لزوما تقویت‌کننده‌های مثبت قطعی و مشخص نیستند و برای همه کودکان در همه شرایط اثر تقویتی یکسانی ندارند؛ بلکه تقویت کننده‌های مختلف بر کودکان مختلف تأثیرات متفاوتی دارند و انتخاب نوع تقویت‌کننده باید متناسب با سن و جنسیت کودک در نظر گرفته شود.

همچنین برای این که رفتاری را به کودک یا دانش‌آموز بیاموزیم باید مرحله به مرحله رفتار کنیم و در ابتدا به رفتارهای جزئی‌تری که به رفتار نهایی منجر می‌شوند، پاداش دهیم تا رفته رفته رفتار مورد نظر در کودک شکل گیرد.

دکتر مهرنوش دارینی

روان‌شناس و مشاور