اشتغال، بخش مهمی در زندگی انسان است و برخی افراد در فرآیند اشتغال ممکن است به دلیل استرس‌های طولانی مدت و مداوم و شدید دچار فرسودگی شغلی شوند. این پدیده سندرمی است که شامل فرسودگی فیزیکی، عاطفی و روانی است و توام با احساس شدید پایین بودن پیشرفت شخصی در فرد است، ‌به این معنی که افراد درگیر با این مساله احساس می‌کنند هیچ‌گونه پیشرفت و ترقی در زندگی حرفه‌ای و شخصی خویش ندارند.فرسودگی شغلی یعنی ‌از پا افتادگی و رخوت فرد شاغل به دلیل فشار روانی کار که شخص قادر به مقابله مناسب با آن نیست.

فرسودگی شغلی در سه زمینه بروز می‌کند:

خستگی هیجانی: احساس زیر فشار قرار گرفتن و از بین رفتن منابع هیجانی در فرد که در این حالت فرد بی‌رغبت و بی‌تفاوت می‌شود و کاری که به آن اشتغال دارد هیچ‌گونه احساس مثبتی را در او برنمی‌انگیزد.

مسخ شخصیت: در این وضعیت نگرش فرد بیمار نسبت به ارباب رجوع منفی است و در فرآیند کار از پرخاشگری‌های فعال (کلامی و غیرکلامی) و غیرفعال (مانند کارشکنی و تاخیر‌های عمدی) استفاده می‌کند.

کاهش احساس کفایت شخصی: کم‌شدن احساس شایستگی درانجام وظایف شغلی و ارزیابی منفی از خود واحساس بی‌کفایتی و فسیل‌شدگی.

نشانه‌های فرسودگی شغلی عبارتند از:

علائم هیجانی: بی‌علاقه شدن نسبت به شغل خود، افسردگی، احساس درماندگی و ناتوانی، احساس مورد تایید و تشویق قرار نگرفتن، احساس جدایی از دیگران و تنهایی، احساس بی‌تفاوتی، ملامت و بیزاری.

علائم رفتاری: تخریب‌پذیر و پرخاشگر بودن، کناره‌‌گیری از دیگران، کاهش توانایی برای انجام وظایف شغلی، ‌محدودشدن فعالیت‌های اجتماعی و افزایش مشکلات با مسئولان و همکاران و حتی خانواده.

علائم روانشناختی: احساس خستگی مزمن،‌ ابتلا به دردهای عضلانی، سردردهای دوره‌ای، اختلال در خوابیدن،‌ اختلال گوارشی و سرماخوردگی‌های مکرر؛ کاهش توانایی جسمی و سیستم ایمنی.

علائم نگرشی: بدبینی، ‌بی‌اعتمادی نسبت به مدیریت سازمان و محل کار خود، گله‌مندی و بدگمانی.

علائم سازمانی: کاهش رسیدگی به خواسته‌های ارباب رجوع، تنزل ابعاد اخلاقی و معنوی، افزایش تعداد موارد خلافکاری، غیبت از کار، ‌ترک شغل و سوانح و حوادث در کار.

در فرآیند فرسودگی شغلی ممکن است فرد به حالت بن‌بست برسد و مستعد از دست دادن شغل خود شود و مدام تحت فشار روانی است. برای جلوگیری از علائم فرسودگی شغلی لازم است میزان رضایت، انگیزش، سازش و موفقیت شغلی فرد مورد بررسی قرار گیرد. برای کاهش علائم باید مداخلات هم در محیط کار و هم روی خود فرد صورت گیرد. فردی که دچار فرسودگی شغلی می‌شود انگیزه و انرژی خود را از دست می‌دهد و اعتماد به نفس او بشدت کاهش می‌یابد.

برای درمان ابتدا باید علت ابتلا و شدت اختلال و مدت زمان بروز آن مورد بررسی قرار گیرد و سپس روان درمانی، درمان‌های شناختی و نگرشی و تمرینات آرام‌سازی و و ارتقای اعتماد به نفس توصیه می‌شود و اگر علائم فیزیولوژیک نیز شدت داشته باشد، لازم است مداخلات دارویی روی فرد نیز صورت گیرد.

دکتر مهرنوش دارینی

‌ روان‌شناس و مشاور