مشاوره تحصیلی مدرسه در زمینه های گوناگونی فعالیت دارد. نقش اساسی و اصلی مشاور، مشاوره است نه تدریس و تعلیم. اما کار مشاوره، فعالیتی تخصصی است که نیاز به تحصیلات خاص و گواهینامه ویژه دارد زیرا اینکار از عهده معلمان و مدیران یا ناظمان مدرسه به تنهایی ساخته نیست.  برخی از این وظایف و مسئولیتها به اختصار اشاره می کنیم:

۱- برنامه ریزی و توسعه امر راهنمایی:

راهنمایی و مشاوره موثر در مدرسه از همکاری کلیه کارکنان در امر برنامه ریزی به دست می آید. شاگردان، والدین، معلمان ، مدیران به ویژه ادارات آموزش و پرورش، وزارتخانه ها و موسسات اجرایی مربوط باید ایجاد و اجرای این برنامه کمک کنند. نقش مشاور در زمینه برنامه ریزی عبارتند از:

الف. کمک به تعیین و توصیف هدفهای برنامه

ب. تعیین نیازمندی های شاگردان به امر راهنمایی و مشاوره

ج. کمک به تکوین برنامه عملی

د. هماهنگ ساختن جنبه های مختلف برنامه در طول خدمات راهنمایی و مشاوره

ه. ارزشیابی برنامه راهنمایی و کمک کردن به دست اندرکاران دیگر در راه ارزیابی فعالیتهایشان.

۲- راهنمایی و مشاوره تحصیلی:

اصل مهم در این وظیف این است که مشاور، قسمت عمده ای از وقت خویش را به مشاوره فردی با شاگردان یا گروه کوچکی از آنان اختصاص دهد. مشاور می کوشد تا به شاگرد کمک کند خود را به عنوان فردی صاحب رای و فهم درک نماید. فردی که می تواند در سرنوشت خویش موثر باشد.

نیز برای شاگرد اطلاعات شخصی و محیطی مناسب برای مواجهه با مسایل و مشکلات، نیازمندیها انتخاب دروس و رشته تحصیلی، نحوه ورود به به برخی مدارس و هنرستانها و … فراهم نماید. همچنین می کوشد تا در شاگردان توانایی بیشتری برای مقابله با مسایل و مشکلات شخصی، عاطفی، سازگاری ایجاد کند و آنان را در اتخاذ تصمیمات و برنامه هایشان مجهز و قادر سازد.

  مشاوره تحصیلی درمورد کاهش اظطراب امتحان یکی از این موارد است، اغلب دانش آموزان در جلسه امتحان یا قبل از آن درجاتی از اظطراب را دارا می باشند داشتن اظطرابی که از حد طبیعی بالاتر باشد باعث مختل شدن کارایی فرد خواهد شد. بنابراین مشاور می کوشد با آموزش شیوه های صحیح برخورد با اینگونه موارد و نیز شیوه های صحیح مطالعه و بالا بردن کارایی حافظه و استفاده بهینه از زمان به آنه اعتماد به نفس لازم را داده و آنها را در جهت مطلوب سوق دهداردبیلی،۱۳۷۴.

۳- ارزشیابی شاگردان

الف. اطلاعات مهم و معنی داری درباره شاگردان از طریق مصاحبه با شاگردان، والدین، معلمان ، دوستان، آزمونهای مختلف و … گردآوری کند.

ب. برای کلیه شاگردان پرونده تحصیلی محرمانه تشکیل دهد و آنها را حفظ و نگهداری نماید. این اطلاعات باید از دسترس عموم به دور باشد و تنها در موارد خاص و با اطلاع و هماهنگی جهت استفاده همکاران استفاده شود.

ج. اطلاعات گرداوری شده در پرونده تحصیلی دانش آموز را برای افراد ذی صلاح  دیگر تعبیر و تفسیر کند

د. تواناییها و استعدادها و علایق و نیازهای شاگردان را تعیین کند.

ه. در صورت امکان از وسایل و تجهیزات مدرسه در راه گردآوری و نگهداری اطلاعات و انتقال آنها به شاگردان نظیر کتابخانه، جزوات و بوشورها و غیره استفاده کند(همان منبع).

۴- کمک به برنامه ریزی تحصیلی و حرفه ای شاگردان و والدین آنها:

مشاور در مساعی خود برای مجهز ساختن شاگردان و والدین آنها در ارتباط با فرصتهای تحصیلی و شغلی به منظور رشد و تکامل و خود رهبری شاگرد فعالیتهای زیر را بر عهده دارد:

الف. شاگرد و والدین او را از علایق، رغبتها، استعدادها، تواناییها، نمرات و نتایج امتحانات در ارتباط با فرصتهای تحصیلی و شغلی کنونی یا آتی و شرایط احراز و نحوه گزینش آنها آگاه می کند.

ب. اطلاعات لازم درباره حرف و مشاغل، قوانین استخدامی و نظایر آنها را در اختیار شاگرد و والدین می گذارد. این فعالیتها تنها از طریق برنامه مدون و دقیق عملی است. و می تواند در جلسات فردی یا گروهی با شاگردان و والدین آنها عرضه شوند.نصب آکهی های مربوط به ورودی دانشگاه ها یا آزمونهای استخدامی در تابلو جهت دید عموم دانش آموزان و نیز تنظیم برنامه بازدید از اینگونه موسسات می تواند یاری کننده باشد.

ج. شاگرد و والدین او را در شناخت روشهای ارسال درخواست برای امور تحصیلی و شغلی و برنامه ریزی مادی و میزان شهریه ها و نحوه پرداخت آنها و یا امکان استفاده از خوابگاه و یا مقررات و قانون وظیفه عمومی یاری می کند.

د. مشاور در صورت امکان حتی به شاگردان ترک نحصیل کرده یا فارغ التحصیل نیز کمک می کند(صافی،۱۳۸۱).

۵- ارجاع و گسیل دانش آموزان نیازمند به دیگر متخصصان مشاوره تحصیلی:

مشاور مسولیت عمده ای در ارجاع شاگردان نیازمند نزد متخصصان بهداشت روانی دیگر از قبیل روانپزشک، مددکار، کاردرمانگر و …. یا به مراکز خدمات درمانی و پزشکی و روانی و موسسات دیگر جامعه دارد. او با توجه به محدئدیتها و امکانات در این موارد می کوشد:

الف. فهرستی از مراکز و موسسات مربوط به نیازمندیهای دانش آموزان را تهیه نماید.

ب. دانش آموزان نیازمند را با تدارک و تمهیدات لازم به مراکز مربوط ارجاع دهد.

ج. شاگرد، والدین و مدیر مدرسه را از قبل برای انجام این کار آگاه می کند.

د. تنها به ارجاع کفایت نمی کند بلکه با موسسات مربوط همکاری نیز می کند.

ه. امر ارجاع را پی گیری می نماید(www.daneshname.roshd.ir).

۶- کمک به والدین:

مشاور در ملاقاتها و یا کنفرانسهای فردی یا گروهی با والدین به عنوان یک منبع آگاه برای رشد و پیشرفت دانش آموزان آنها می کوشد و آنها را از مباحث ذیل آگاه می سازد:

الف. آنها را از وظایف مشاور و اهداف و برنامه های راهنمایی و مشاوره در مدارس آگاه می سازد.

ب. به والدین کمک می کند تا به دور از تعصبات و با واقع بینی از استعدادها و رغبتها و علایق و تواناییهای فرزندان خود آگاهی یابند و بتئانند در این راه با فرزندان خود و مشاوران مدرسه همکاری کنند.

ج. والدین را از آیین نامه هاف مقررات ، قوانین مربوط، فرصتهای تحصیلی – شغلی ، شرایط و کلیات آنها ، طریقه ورود و احراز و سایر اطلاعات لازم آگاه می کند(بیرجندی،۱۳۷۰).

۷- مشورت و همکاری با کارکنان مدرسه:

مشاور با معلمان و همه کارکنان مدرسه به خصوص مدیر به منظور رفع نیازها و مسال فرد فرد دانش آموزان در موارد زیر همکاری دارد:

الف. اطلاعات فردی دانش آموز را در صورت لزوم با توجه به جنبه محرمانه بودن آن به مدیران، معلمان یا کارکنان ذی صلاح ارائه می دهد.

ب. معلمان را در شناسایی شاگردانی که مشکلات خاص دارند یاری می دهد و آنها را از پیشرفتها یا عقب ماندگی آنها آگاه می کند.

ج. در جلسات ماهانه یا برنامه های آموزش ضمن خدمت یا جلسات اولیاء و مربیان شرکت فعال دارد و وظایف و نقش خود را تشریح می کند و به همکاران توصیه های لازم را در راستای بهبود و ارتقاء سطح تحصیلی دانش آموزان انجام بدهد.

د. معلمان را با مواد و موضوعهای راهنمایی و مشاوره و تعبیه روشهایی برای راهنمایی گروهی در کلاس درس یاری می دهد.

ه. اطلاعات و موضوعاتی درباره خصوصیات و نیازهای دسته جمعی شاگردان و رفتارهای خارج از مدرسه آنان فراهم می کند تا در برنامه های اجتماعی و یا دروس اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرند(اردبیلی،۱۳۷۴).

۸- بررسی و تحقیق:

بررسی در راهنمایی و مشاوره معطوف به مطالعه نیازها در هر مدرسه و شهر و استان و امکان فعالیتها و خدمات بهتر و انجام دادن پژوهشهای علمی،آماری، روانشناسی و طرحهای تحقیقاتی است. مشاور در بررسی و تحقیق نقش اساسی دارد و حاصل آنها را با معلمان ،اولیای مدرسه و والدین و مراکز راهنمایی دیگر در میان می گذارد. برخی از بررسی ها و تحقیقات عبارتند از:

الف. پی گیری وضع فارغ التحصیل یا ترک کنندگان تحصیلی

ب. تهیه آمارها و داده ها و ضرایب و همبستگی های لازم در زمینه فعالیتهای مشاوره با استفاده از آزمونهای آماری استاندارد

ج. تعیین ارتباط آزمونهای پیشرفت و استعداد تحصیلی با انتخاب دروس یا رشته تحصیلی بعدی شاگردان یا اشتغال به کار و حرفه آنان.

د. در صورت امکان تهیه آزمونهای لازم و نرمهای محلی یا شهری و استانی

ه. همکاری با دیگر موسسات تحقیقاتی در زمینه تهیه و اجرا و نمره گذاری آزمونها و مبادله اطلاعات با آنها و کسب جدیدترین اطلاعات روز در این زمینه ها.

و. ارزشیابی از خدمات راهنمایی و مشاوره در مدارس از طریق گروههای آزمایش و کنترل(اردبیلی،۱۳۷۱).