شغل دردوره بزرگسالی مهمترین و اساسی ترین عامل تامین نیازهای مادی و روانی است . هویت، استحکام شخصیت و سلامت روانی هر شخص بعد از ۲۵ سالگی بستگی به شغل او دارد.تصمیم گیری شغلی بسیار در آینده فرد حائز اهمیت است.

برخی تصور می کنند دوره رشد انسان تا سنین ۲۰ الی ۲۵ است و عومل گوناگون را در آن دخیل می دانند در حالیکه از نظر برخی این رشد و تکامل در بعد روحی و روانی تا آخر عمر ادامه دارد و تداوم رشد مستلزم ارضاء نیازهاست.

یکی از نیازهای اساسی رشد انسان بعد از سنین تقریبا ۲۰ سالگی داشتن شغلی است که علاوه بر نیازهای مادی بتواند نیازهای روحی او را ارضاء کند، عدم انتخاب شغل یا انتخاب شغل نامناسب می تواند ای رشد و تکامل روحی و در نتیجه بروز انواع آسیب های روحی ور وانی خواهد شده وقتی سخن از انتخاب و تصمیم گیری به عمل می اید مهارت تصمیم گیری و انتخاب، مهارت مهم و اساسی برای آن خواهد بود.

تصمیم گیری برای انتخاب شغل در دنیای امروز و برای نسل جوان یک امر بسیاریچیده است که نیاز به مهارت دارد. این انتخاب به نحوی نیست که یک دانشجو بتواند در یک زمان کوتاه و محدود و بلافاصله بعد از فراغت از تحصیل به عمل آورد.

جستجوی شغل وکار یکی از مهارتهای اساسی و مهم زندگی درقرن بیستم و به طریق اولی قرن بیستم و یکم است، زیرا شرایط عدم تعین دردنیای متحول امروزی انتخاب و تصمیم گیری شغلی را آنچنان پیچیده کرده یک فرد با یادگیری های معمول وروزمره و اخذ یک مدرک تحصیلی قادر به دستیابی شغل مناسب نیست.

عناصر تصمیم گیری در انتخاب شغل

بعضی‌ها استدلال می‌کنند که کارهایی که جوانان وارد آنها می‌شوند ، به میزان زیادی توسط وضع موجود جامعه تعیین می‌شوند ، و اینکه برای بسیاری از جوانان راههای انتخاب وجود ندارد . عده‌ای دیگر ، که شامل بسیاری از متخصصان مشاور هم می‌شود ، با این استدلال مخالفند.

استدلال این افراد این است که بیشتر جوانان راههای معنی داری دارند که می‌توانند یکی از آنها را برگزینند. این افراد وظیفه مشاوران شغلی را آگاه ساختن جوانان از این راههای انتخاب و توانا ساختن آنها برای انتخاب از میان این راهها با توجه به ویژگی‌های فردی خود می‌دانند. با این وجود ، گروهی دیگر دیدگاهی ” میانه رو ” دارند و تاکید آنها بر نفوذ افراد مهم و تاثیر سایر منابع در انتخاب شغل می‌باشد.

به احتمال قوی ، یک مشاوره خوب باید بر پایه هر سه این دیدگاهها بنا شود :

۱-وضع موجود جامعه

۲- عوامل موثر فوری تر

۳- ویژگیهای فردی

وضع موجود جامعه :

در گسترده‌ترین سطح ، فرهنگ ما مجموعه پیچیده‌ای از انتظارات اجتماعی را منتقل می‌سازد . جایگاه جوانان و خانواده‌هایشان در ساختار اجتماعی جامعه ، دیدگاههای آنها را نسبت به خودشان و دنیای کار ، تحت تاثیر قرار می‌دهد و در نتیجه آرمانها و انتظارات آنان را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد

وضعیت‌های مختلفی که می‌تواند گستره امکانات و راههای انتخاب جوانان را محدود کند ، شامل موارد زیر می‌شود :

سطح شغلی والدین :

جوانانی که والدین آنها در شغل‌های تخصصی و مهارتی فعالیت داشته‌اند ، در مقایسه با افرادی که والدینشان در شغل‌های کمتر تخصصی یا ساده‌تر فعالیت داشته‌اند یا برای مدتی طولانی بیکار بوده‌اند ، به سوی آرمانهای جاه طلبانه‌تر گرایش پیدا می‌کنند و دسترسی به فرصت‌ها و امکانات بیشتری دارند .

جنسیت تصمیم گیری شغلی :

افراد هر دو جنس شاید نسبت به انتخاب شغل‌هایی که به طور سنتی به جنس مخالف بیشتر مربوط می‌شود ، مقاومت نشان دهند . تعصبات جنسیتی نسبت به انتخاب شغل مناسب به همان اندازه می‌تواند برای پسرها محدود کننده باشد که برای دخترها

ویژگی‌های قومی و نژادی :

منشاء قومی افراد می‌تواند آرمان‌های شغلی آنها را تحت تاثیر خود قرار دهد و بدلیل شبکه‌های محدود‌تر برخی از گروههای قومی اقلیت ، می‌تواند فرصت آزمایش آرمان‌ها و شانس استخدام آنها را محدود‌تر سازد . یکی از وظایف اصلی خدمات شغلی و حرفه‌ای این است که این محدودیت‌ها را کاهش دهند و در مقابل ، گستره امکانات را برای همه جوانان افزایش دهند .

این وظایف شامل موارد زیر می‌شود :

مبارزه با نگرش قالبی و کلیشه‌ای به جنسیت ، گروههای قومی و سایر تعصبات اجتماعی
فراهم آوردن دسترسی به افراد نمونه ، مثلاً‌ زنان و سیاهپوستانی که در شغل‌های غیر سنتی به موفقیت دست یافته‌اند . حمایت از افرادی که با وجود داشتن راههای انتخاب فراوان ،‌ راههای سنتی را انتخاب کرده‌اند .

عوامل موثر فوری‌ترتصمیم گیری شغلی :

جوانان برای انتخاب شغل ، به گستره وسیعی از منابع اطلاعاتی دسترسی دارند منابعی که نفوذ مستقیم دارند ، شامل این موارد می‌شوند :

والدین و سایر خویشاوندان

دوستان و گروه همسالان

متخصصان حرفه‌ای

معلمان موضوعی

تماس با کارمندان و استفاده از تجارب مستقیم آنها از استخدام افراد همچنین از طریق آگهی‌های شغلی و راههای عمومی ‌تر تحت تاثیر کتابها ، بروشورها ، نرم افزارهای شغلی و رسانه‌ها قرار می‌گیرند .

ویژگیهای فردی تصمیم گیری شغلی :

در ابتدایی ترین سطح ، تصمیم‌گیری در مورد انتخاب شغل به صورت فرآیند نسبت دادن علایق ، ارزش‌ها و توانایی‌های یک فرد به فرصت‌های شغلی و آموزشی او تعریف می‌شود . به حساب آوردن نظر خود فرد نسبت به ویژگی‌های خودش و اعتماد او به توانایی‌هایش نیز مسئله مهمی است .

۱- علائق را می‌توان به عنوان اولویت‌های فرد در مورد فعالیت‌های مربوط به کار تعریف کرد . یک چهار چوب تحقیقی خوب از ۶ نوع علاقه شغلی تشکیل می‌شود : واقع‌بینانه ( معقول ) ، جستجوگرانه ، هنرمندانه ، اجتماعی، جسورانه و سنتی ( متداول ) . افراد را می‌توان برحسب این علائق از یکدیگر متمایز کرد .

۲- : ارزش‌ها یعنی اعتقادات اساسی درباره مسائلی که برای یک نفر اهمیت دارند .
برای مثال ، نیازهای هر فرد برای تحریکات عقلانی ، امنیت یا دریافت پاداشهای مالی از کار با فرد دیگر تفاوت دارد .

۳- توانایی‌ها قدرتمند‌ترین ابزار پیش بینی سطح شغلی نهایی فرد هستند ، تمایزات غالباً در این موارد هستند .

استعدادها : قابلیت‌های فردی برای انجام یک کار خاص ، البته همراه با تعلیم .

صلاحیت‌ها : میزان دانش ، مهارتها و نگرشهایی که برای انجام موثر کار لازمند .

دستاوردها : احراز شرایط لازم آموزشی و شغلی ( مثلاً‌ قبولی در امتحانات پیشرفته و احراز شرایط حرفه‌ای درسطح ملی )

۴- نظرات فرد درباره ویژگی‌های خودش می‌تواند به اندازه ارزیابی عینی بر این ویژگیها اهمیت داشته باشد . این مسئله نیاز به مشاوره برای دادن فرصت به جوانان برای توضیح نظرات شخصی‌شان نسبت به توانایی‌هایشان را برجسته تر می‌سازد .

۵- اعتماد فرد نسبت به توانایی‌هایش نیز بر تصمیم‌گیری اثر دارد . برای مثال ، نداشتن اطمینان به مهارتهای ریاضی ، در انتخاب شغل‌هایی که مستلزم داشتن مهارتهای ریاضی است ، تاثیر دارد . به سخن کلی تر ، نداشتن اعتماد به توانایی‌ها غالباً بر تصمیم‌گیری در مورد انتخاب شغل برای دختران و اقلیت‌های قومی تاثیر گذار است . مشاوره می‌تواند در بالا بردن اعتماد به توانایی‌ها موثر باشد .

عوامل رشدی مؤثر بر تصمیم گیری و انتخاب شغل:

آرزوها وتخیلات والدین

اکتشاف در محیط

جایگاه فرزندان وترتیب تولد

سبک تربیتی والدین

بازیهای کودکی

برآوردن نیازهای هشیار و ناهشیار

الگوی عمل بودن والدین درباره مشاغل

ترغیب کلامی وشغل والدین واطرافیان

فرهنگ خانواده وجایگاه فرزندان دختروپسر درشغل

سازماندهی اوقات فراغت

درگیرکردن فرد در موقعیتهای یادگیری

خودپنداره و عزت نفس

مهارتهای کاریابی

مهارتهای شبکه سازی

مهارتهای رزومه نویسی

مهارتهای شرکت در مصاحبه استخدامی

مهارتهای ارتباط با کارفرما و شناخت بازار کار مخفی.